سیره ائمه(ع) در ماه رمضان

با نگاهی اجمالی به سیره معصومین(ع) در ماه مبارک رمضان

مي توان آن را در دو بخش مورد مطالعه و بررسی قرار داد:

الف) رابطه خود و خدا (بعد فردی)

1- تغییر حالت

سیدبن طاووس نقل می‌‌کند وقتی ماه مبارک رمضان فرا

می رسید رنگ چهره پیامبر اکرم(ص) عوض می شد و زیاد

به نماز و دعا می پرداخت. تغییر حالت آن حضرت در دهه آخر

ماه مبارک رنگ مضاعفی به خود می گرفت به گونه ای که

تمام شبها را به شب زنده داری و عبادت سپری می کرد.

درباره امام زین العابدین(ع) نقل شده که ایشان در این ماه

کاملا غرق در دعا و تسبیح و استغفار و ذکر تکبیر می گشت.

2- نمازهای مستحبی

گرچه به جا آوردن نمازهای مستحبی یکی از مسائل عادی

و روزمره آن بزرگواران بوده ولی در ماه رمضان حالت مضاعف

به خود می گرفت تا آنجاکه نمازهای مخصوصی توسط آنان

در ماه مبارک رمضان و شبهای قدر خوانده می شد.

3- تلاوت قرآن

ماه مبارک رمضان بهار قرآن است و پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت

ایشان(ع) که خود قرآن ناطقند و هیچ‌گاه ایشان از قرآن و قرآن از

ایشان جدا نبوده و تلاوت آیات دلنشین آن جزو برنامه روزمره اشان

بوده، عنایت خاصی نسبت به تلاوت قرآن در ماه مبارک رمضان

مبذول می داشتند و توجه اصحاب و یاران خود را نسبت به آن جلب

می نمودند تا آنجا که در مورد امام سجاد(ع) نقل شده که چهل بار

قرآن را در ماه مبارک ختم می نمود.

4- نیایش

در ماه مبارک رمضان دعاهای مخصوصی از آن بزرگواران رسیده:

الف- دعا در وقت دیدن هلال ماه مبارک.

ب- دعای پیامبر اکرم(ص) در وقت وارد شدن به ماه مبارک رمضان،

ج- دعای پیغمبر اکرم(ص) در شب اول،

د- دعای امام سجاد(ع) به روايت ابوحمزه ثمالی در هر شب،

ح- دعای سحر،

و- دعای اول صحیفه سجادیه،

ز- دعای وقت افطار،

ط- دعای امام زین‌العابدین(ع) در شبهای نوزدهم و بیست و یکم،

ظ- دعای پیامبر اکرم(ص) و امام باقر (ع) و امام صادق(ع) و امام

کاظم(ع) در ماه مبارک رمضان.

ی- دعای پیامبر اکرم(ص) و امام زین العابدین(ع) در شب

بیست و هفتم،

ل- دعای پیامبر اکرم (ص) در شب آخر هر ماه،

ن- دعا به هنگام وداع با ماه رمضان.

5- احیای شب قدر

معصومین(ع) در شبهای قدر شب زنده دار بودند و نه تنها خود

به احیاء آن می پرداختند بلکه خانواده و کودکان و فرزندان خویش

را به انجام آن وا می داشتند. روایت شده که رسول خدا(ص) در

شب بیست و سوم ماه، خفتگان از خانواده خود را از خواب بیدار

می کرد و آب به صورت آنها می پاشید.

حضرت فاطمه زهرا(س) نیز نمی گذاشت کسی از فرزندانش در آن

شب به خواب رود و آنان را با کمی غذا و ایجاد آمادگی از روز با انجام

استراحت آماده می ساخت و می فرمود محروم کسی است که از

خیر این شب محروم ماند.

نقل است یکسال حضرت امام صادق(ع) به بیماری سختی گرفتار شده

بود. آن حضرت دستور داد که در شب بیست و سوم رمضان ایشان را

برداشته و به مسجد پیامبر (ص) بردند و آن شب را در آن مکان شریف

به احیاء گذراند.

6- افطار

حضرت امیرالمؤمنین(ع) در وقت افطار می فرمود: «بسم الله، اللهم لک

صمنا و علی رزقک افطرنا فتقبله منا انک انت و السیمع العلیم»

خدایا برای تو روزه داشتیم و بر روزی تو افطار کردیم. پس آن را از ما قبول

نما، همانا که تو شنوا و دانایی.

از امام باقر(ع) نقل شده که پیامبر اکرم(ص) با آب و خرما افطار می نمودند.

از مجموعه روایات هم استفاده می شود که پیامبر اکرم(ص)در صورت امکان

با یک ماده شیرین مثل خرما و حلوا و در صورت نبود آنها با آب نیمه گرم

افطار می نمود. ابن طاووس از امام باقر(ع) نقل می کند که حضرت علی(ع)

دوست داشت که با شیر افطار کند.

7- غسل

پیامبر اکرم (ص) در دهه آخر ماه مبارک رمضان هر شب غسل می کرد.

حضرت امام باقر(ع) شب‌های نوزدهم، بیست و یکم، بیست و سوم و

بیست و پنجم را غسل می کرد و امام صادق(ع) در شب بیست و سوم

دو بار غسل می نمود، یک بار در اول شب، بار دوم در آخر شب.

8- اعتکاف

امام صادق(ع) فرمود: یکبار رسول خدا (ص) در دهه اول ماه رمضان به

اعتکاف نشست و در رمضان دیگر در دهه دوم و در رمضان پس از آن در

دهه سوم اعتکاف نمود و بعد از آن همیشه در دهه آخر رمضان به اعتکاف

می نشست.

9- وداع با ماه رمضان

جابر بن عبد الله انصاری نقل می کند که در جمعه ماه رمضان بر رسول خدا

وارد شدم. هنگامی که چشم او بر من افتاد فرمود: ای جابر این جمعه آخر

ماه رمضان است، پس با او وداع کن و بگو:«اللهم لا تجعله آخر العهد من

صیامنا ایاه، فان جعلته فاجعلنی مرحوما و لا تجعلنی محروما»

خدایا! این رمضان را آخرین روزه ما قرار مده و چنانچه قرار دادی پس ما را

مورد رحمت خود قرار بده و ما را محروم ساز و هر کس این را بگوید به یکی

از دو امر نیکو نائل می شود یا آنکه عمر پیدا می کند و ماه رمضان بعدی را

درک می نماید و یا آنکه مورد بخشش و رحمت خدا قرار می گیرد.

ب) رابطه خود و مردم ( بعد اجتماعی)

1- ایجاد آمادگی برای ماه رمضان

در آستانه ماه مبارک، معصومين(ع) اهمیت و عظمت ماه مبارک رمضان

را به مردم گوشزد نموده و آنان را به استفاده از این ضیافت الهی فرا

می خواندند که در این زمینه خطبه های بسیار جالب از پیامبر اکرم(ص)

و امیرالمؤمنین(ع) و ديگر معصومين (ع) به ما رسيده است.

امام صادق(ع) در آستانه ماه مبارک رمضان اینگونه به فرزندان خویش

سفارش می فرمود: «نهایت کوشش خودتان را بنمایید که در این ماه

روزی ها تقسیم می شوند و سرآمد عمرها و اجلها نوشته می شود

و در آن شبی است که عمل در آن ماه از عمل هزار ماه برتر و افضل

است»

2- سفارش به تلاوت قرآن

اهل بیت عصمت و طهارت(ع) علاوه بر آنکه خود موفق به تلاوت قرآن

بودند دیگران را به تلاوت آن سفارش می نمودند و گاه نسبت به تلاوت

بعضی سوره ها در بعضی از شبها عنایت خاصی از خود نشان داده اند.

وهب از امام صادق (ع) می پرسد خوب است در ماه رمضان در چند روز

قرآن خوانده شود؟ حضرت فرمود: در سه روز به بالا.

امام باقر (ع) فرمود: هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.

امام صادق (ع) فرمود: سوگند به خدا کسی که سوره عنکبوت و روم را

در شب بیست و سوم رمضان بخواند از اهل بهشت است.

شیخ صدوق روایت کرده مردی خدمت امام باقر(ع) رسید و پرسید چگونه

من شب قدر را در هر سال شناسایی کنم؟ حضرت فرمود:

«وقتی که ماه رمضان آمد هر شب یکبار سوره دخان را بخوان، وقتی

شب بیست و سوم فرا رسید به آنچه که می خواهی خواهی رسید»

3- خواندن سوره قدر در وقت سحر و افطار

از امام زین العابدین(ع) روایت شده است: کسی که سوره قدر را در

هنگام افطار و سحر بخواند مانند کسی است که در این فاصله در راه

خدا به خون خود غلتیده باشد.

از امام صادق(ع) نقل شده که هر کس که در هر شب ماه رمضان هزار

بار سوره قدر را بخواند در شب بیست و سوم عجایبی را درک خواهد

کرد و در روایتی دیگر از آن حضرت اثر آن را در رسیدن انسان به نهایت

یقین در امور اختصاصی اهل بیت (ع) قرار داده است که به واسطه

دیدن بعضی از حقایق در عالم رؤیا به آن می رسد.

4- کمک به مستمندان

یکی از علل و حکمت‌های روزه این است که با ایجاد حالت گرسنگی

و تشنگی انسان به یاد ضعیفان و مستمندان و تنگدستان بیفتد و هر

کسی به فراخور حال و وسع خود نسبت به آنان کمک نماید.

ابن عباس می گوید: وقی که ماه رمضان فرا می رسید هر صاحب

حاجتی که به نزد رسول خدا مراجعه می کرد حاجتش برآورده می شد.

5- افطاری دادن

از امام صادق (ع) روایت است : هنگامی که حضرت امام زین العابدین (ع)

روزه می گرفت دستور می داد گوسفندی را سر می بریدند و آن را تکه تکه

ساخته و در دیگ می ریختند، آن حضرت در وقت غروب به دیگها سر می زد

و در حالی روزه داشت بوی آبگوشت را استشمام می نمود، آنگاه می فرمود:

کاسه ها را بیاورید این کاسه را برای فلان کس و دیگری را برای فلان بکشید،

و همینطور کاسه ها را پر می کردند تا آبگوشت به اتمام می رسید،

آنگاه خود با نان و خرما افطار می کرد.

6- توجه بیشتر به زیردستان و گذشت از خطای آنان

از امام صادق(ع) روایت است که امام زین العابدین(ع) در ماه مبارک

رمضان توجه خاصی به زیردستان و خدمتکاران خود داشت و هرگاه

یکی از آنها مرتکب خطایی می شد او را مورد عقوبت قرار نمی داد

و تنها گناه او را یادداشت می نمود تا آنکه که شب آخر ماه رمضان

فرا می رسید، همه آنان را گرد خود جمع می نمود و کاغذهای

خطاهای آنان را بیرون می آورد و بر تک تک آنان می خواند و آنان

به گناه خود اعتراف و اقرار می نمودند، پس از آن در میان ایشان

برمی خاست و می فرمود:«با صدای بلند بگویید:

ای علی بن الحسین، همان خدایت نیز خطاهایت را شمارش کرده

است همانگونه که تو گناهانمان را شمردی و در کتاب، تمام اعمال

کوچک و بزرگ ثبت است و همه اعمال در نزد او حاضر است همانگونه

که اعمال ما در نزد تو حاضر بود(و تو بر آن ناظر بودی)، پس از ما درگذر

همانگونه که تو امید عفو و گذشت داری،از ما درگذر تا که خدایت را

بخشنده و رحیم یابی ای علی بن الحسین، کوچکی مقام خود را در

برابر خدای داور دادگری که به هیچ کس ظلم روا نمی دارد یادآور و

از گناه ما درگذر،...»

و حضرت در حالی که گریه و زاری می کرد مرتب این کلمات را می فرمود

و آنان هم با وی هم آواز می شدند و می فرمود: بار خدایا تو به ما دستور

دادی که از کسانی که به ما ظلمی روا داشتند درگذریم، ما بخود ظلم

کردیم، پس از ما درگذر، که تو نسبت به آن سزاوارتری. تو به ما فرمودی

که هیچ درخواست کننده ای را از در خانه هایمان رد نکنیم. ما به درگاه

تو دست نیاز و درخواست بلند کرده ایم و از تو طلب می نماییم پس بر

ما منت نه و ما را محروم مساز...آنگاه رو به آنان می نمود و می فرمود:

من از خطایای شما گذشتم، آیا شما نیز از من می گذرید؟

و آنان در پاسخ می گفتند: از تو گذشتیم ای آقای ما و تو به ما هیچ بدی

روا نداشتی، پس آن حضرت می فرمود بگوئید بار خدایا از علی بن الحسین

درگذر همانگونه که او از ما گذشت و او را از آتش آزاد آن همانطوری که او

ما را از بندگی رهانید و آنان آمین مي گفتند و حضرت مي فرمود: بروید که

از شما گذشتم و همگی شما را آزاد کردم و همگی آنان را آزاد می فرمود.

7- حفظ حریم دین و حرمت زمان

حفظ عفت عمومی جامعه از جمله مهمترین وظایف نظام اسلامی است .

نجاشی شاعر در روز ماه رمضان شراب خورد، او را به نزد امیرالمؤمنین(ع)

آوردند، حضرت پس از یک شب زنداني کردن او و اجرای حد شرعی

شرابخواری (80 ضربه)،20 ضربه شلاق اضافی بخاطر شکستن حرمت ماه

رمضان بر او زد و در برخی روایات او پذیرای 39 ضربه اضافی بدان جهت شد.

8- آزادی اسیران

بنابر نقل برخی از روایات حضرت رسول اکرم(اول ماه رمضان تمامی اسیران

را آزاد می ساخت (البته با رعايت حفظ مصالح عمومی اسلام و مسلمین)

:: موضوعات مرتبط: دانستنی های دینی